Deprem, yer kabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak yeryüzünü sarma olayına denir. Deprem yer yüzündeki yapıları yıkılmasına ve can kaybına sebep olacak kadar yıkıcı bir afettir ancak deprem bilinci sahibi olmak ve afetlerin yıkıcı etkilerini azaltabilmenin yolları bulunmaktadır. Kişisel tedbirler ile yönetmeliğe uygun binaların yapımında yangın kapıları ve tahliye merdivenleri gibi gerekliliklere dikkat etmek günümüzde yaşanan afetlerde can kayıplarını en aza indirmeyi sağlamaktadır. Yangın kapılarının ve apartman kapılarının bakımı aksatılmamalıdır.
Deprem Bilinci Nedir?
Deprem bilinci için öncesinde depreme karşı alınabilecek kişisel ve yapısal tedbirler, deprem anında ve sonrasında yapılması gerekenlerin bilgisine ve farkındalığına sahip olunmasıdır diyebiliriz.
Türkiye %95’i önemli fay hatları üzerinde bulunan bir ülkedir ve her an deprem riski altındadır. Bu hatların en büyüğü olan Kuzey Anadolu Fay Hattı, dünyanın en aktif ve önemli hatları arasında yer almaktadır. Ülkemiz geçmiş yıllarda, büyük oranda deprem bilinci gözetilmeksizin yapısal tedbirlerin alınmaması sebebiyle üzücü deprem felaketleri yaşamış ve çok sayıda can kaybı yaşamıştır. Bununla beraber küçük çaplı depremlerde bile, kişiler deprem anında ne yapacaklarını bilmediği için zarar görebilmektedir. Bundan dolayı ülkemizde küçük yaştan itibaren herkesin deprem bilinci geliştirmesi için eğitimlere daha fazla yer verilmesi ve toplumun konu ile alakalı farkındalığın artması için daha sık çalışmalar yapılması oldukça önemlidir.
Deprem Öncesi Alınması Gereken Tedbirler
Deprem Öncesi Alınması Gereken Tedbirler
Deprem bilinci, deprem öncesi alınması gereken tedbirlerin doğru bir şekilde uygulanması için oldukça önemlidir. Deprem öncesi alınacak tedbirler ise depremin etkisini en aza indirgememizi sağlayan en önemli adımıdır!
Ülkemiz büyük fay hatlarının geçtiği bir coğrafya olduğu için işe korkunun ve paniğin biraz olsun azalması için yakınlarınızı konu hakkında bilgilendirerek başlayın. Birlikte yaşadığınız insanlar, çalışma arkadaşlarınız ve beraber zaman geçirdiğiniz insanlarla olası bir deprem anında öncesinde ve sonrasında neler yapabileceğinize dair bir acil durum planı yapın. Deprem yakınlarınızdan ayrı olduğunuz bir noktada yaşanırsa onlarla ne şekilde ve nasıl buluşacağınızı bu acil durum planına dahil edin. Bulunduğunuz mahallede bir afetten sonra hizmet alabileceğiniz (sağlık, barınma, güvenlik vb.) noktaları öğrenin.
Yaşadığınız yeri deprem yönetmeliğine ve bilimsel verilere dayanarak bir uzmana kontrol ettirin. Çalıştığınız iş yerinin deprem yönetmeliğine uygun yapılıp yapılmadığı konusunda da çalışma ortamınızdaki arkadaşlarınızı ve yöneticinizi de deprem bilinci ile ilgili bilgilendirebilirsiniz.
Deprem anında eşyaların yer değiştirebileceğini, düşebileceğini ve size zarar verebilecek şekilde üzerinize düşebileceğini göz önünde bulundurarak, yüksek ve ağır dolaplar gibi eşyaların duvara sabitlenmesini sağlayın veya yerini uygun olacak biçimde yeniden konumlandırın.
Deprem anında olası bir yangın veya zehirlenme gibi afetin etkisini arttıracak durumların önüne geçme adına ocak, soba, kombi gibi nesneleri ve borularını sabitleyin. Yanıcı ve patlayıcı malzemeleri (böcek ilacı, deodorant vb.) kapalı dolaplarda saklamaya özen gösterin. Hasarlı elektrik kabloları potansiyel yangın sebebidir. Bu gibi tesisat bağlantılarını profesyonel yardım alarak onarın.
Deprem anında yapmanız gereken ve bir sonraki bölümde detaylı bahsedeceğimiz çök-kapan-tutun hareketinin tatbikatını yapın.
Felaketin yaşandığı konum ve tahribatın ne kadar olduğu dahil olmak üzere deprem sonrası yaşanacak durumları etkileyen birçok faktör vardır. Arama ve kurtarma çalışmalarının seferber edilmesi ve barınaklara yiyecek, su ve hijyen ürünleri teminatı zaman ve iş gücü gerektirir. Yardım gelene kadar kendi kendine yetebilme, olay yaşandıktan sonraki günlerde biraz daha rahat edebilmeniz ve hayatta kalmanızın anahtarıdır. Bunun için kendinize bir afet acil durum çantası hazırlayın.
Son olarak depremden sonraki dönemde kayıplarınız ve hasarlarınızı karşılayabilmek adına mutlaka sevdiklerinizi, kendinizi ve yaşam alanlarınızı sigorta ettirin.
Deprem Anında Nasıl Davranılmalı ?
Deprem Anında Nasıl Davranılmalı ?
Deprem anında ilk kural, sakin kalmaya çalışmaktır. Panik anında olumsuz bir durum yaşamamak adına çevrenizdekilerin de sakin kalmasına ve deprem bilinci ile davranmalarına yardımcı olun.
Cam, pencere, dışarıya bakan duvar ve kapılardan uzak durun. Aydınlatma armatürleri ve mobilyalar gibi düşebilecek her şeyden uzak durun. Mümkün olduğu kadar az hareket etmeye çalışın ve binanız mevcut yönetmeliklere uygun yapılmış ve eşyalarınız sabitlenmiş ise ağırlık merkezi yere yakın, sağlam olduğunu düşündüğünüz bir eşyanın yanında çök-kapan-tutun hareketini yapın. Bu harekette başınızı ve ensenizi iki elinizin arasına alarak cenin pozisyonu almanız gerekmektedir.
Bir deprem sırasında mümkün olduğunca deprem bilinci ile hareket edin güvende kalın. Bazı depremlerin aslında birer ön sarsıntı olduğunu ve daha büyük bir depremin meydana gelebileceğini unutmayın. Sarsıntı durana kadar ve güvenli ortam oluşana kadar içeride kalın. Araştırmalar, yaralanmaların çoğunun, binaların içindeki insanlar bina içinde farklı bir yere taşınmaya veya binayı terk etmeye çalıştıklarında meydana geldiğini göstermiştir.
Deprem anında dışarıdaysanız özellikle bina, üst geçit, köprü gibi yapılardan, direklerden, ağaçlardan, elektrik hatlarından uzak durmaya çalışın. Bunlar çökebilir, devrilebilir ya da parçaları aşağıya düşebilir. Eğer araç kullanıyorsanız yolun kenarına çekin ve durun. Güvenli bir şekilde elinizden geldiğince çabuk durun ve araçta kalın.
Deprem Sonrası Yapılması Gerekenler
Depremin sona erdiğinden ve emniyetinizden emin olduğunuz noktada binayı terk edebilirsiniz. Elektriğin gidebileceğini veya yangın alarmlarının açılabileceğini unutmayın ve asansörleri kullanmayın. Binayı terk etmeden önce daha büyük bir afetin zehirlenmelerin önüne geçebilmek için eğer gaz kokusu alıyorsanız gaz vanalarını kapatın. Daha önceden hazırlamış olduğunuz afet acil durum çantanızı yanınıza alın ve toplanma bölgesine gidin. Olası bir artçı ile karşılaştığınız noktada çök-kapan-tutun uygulamasını yapın. Deniz kenarındaysanız olası bir tsunami tehlikesine karşı oradan uzaklaşın. Ayrıca mümkün olduğunca yüksek yerlere çıkın. Deprem bilinci çerçevesinde yaşamsal önemi olmayan durumlar dışında telefonlarını kullanmamaya çalışın ve hatları meşgul etmeyin. Doğruluğundan emin olmadığınız hiçbir bilgiyi kimseyle paylaşmayın.
Yapısal Tehlikelerin Azaltılması
Yapısal Tehlikelerin Azaltılması
Deprem bilinci ile yapılan depreme dayanıklı yapılarda taşıyıcı sistem ya da malzemeden bağımsız olarak bulunması gereken bazı temel özellikler vardır. Bunların yapının gerek tasarım, gerek üretim, gerekse kullanım aşamasında göz önünde bulundurulması ve korunması gerekir. Bir yapıda uyulması gereken üç temel kuraldan söz edilebilir: süreklilik, dengeli dağılım ve iyi bağlanma.
Süreklilik kuralıyla vurgulanmak istenen, yapının taşıyıcı sisteminde, diğer bir deyişle yük aktarma sisteminde bulunan elemanların yapı boyunca kesintiye uğramadan en üst noktadan en alt noktaya kadar devam etmesi, tüm katlardaki kolonların alt katlarda da aynı hizada bulunmasıdır.
Dengeli dağılım kuralı, yapının taşıyıcı sistemini oluşturan elemanların planda mümkün olduğunca simetrik bir şekilde yerleştirilmesini ifade eder.
İyi bağlanma kuralı, yapının taşıyıcı sitemini oluşturan elemanların, kolonların en az iki yönde kirişler tarafından, her iki doğrultuda uygun şekilde birbirlerine bağlanmasının sağlanmasıdır.
Burada vurgulanması gereken nokta, depreme dayanıklı yapı tasarımının birbirine bağlı bir kurallar zincirini içerdiği ve bu zincirin her bir halkasına gereken önemin gösterilmesi gerektiğidir. Aksi bir durumda zincir en zayıf halkasından koparak işlevini yitirir ve diğer halkalar için yapılan çalışmalar, harcanan emek ve ekonomik yatırım boşa gitmiş olur. Ancak uzman bir mühendis ekibi tarafından deprem bilinci ile söz konusu kurallara bağlı kalınıp diğer etkenler doğru bir şekilde dikkate alınarak yapılacak tasarım, üretim ve bakım sonucunda depreme dayanıklı yapı elde edilmiş olur.
Yapısal Olmayan Tehlikelerin Azaltılması
Yapısal olmayan elemanlar, bir binanın taşıyıcı sistemi haricindeki bütün kısımları ve binanın içindeki unsurlardır. Diğer bir deyişle; kolon, kiriş, taşıyıcı duvar, çatı ve temel haricindeki tüm elemanlardır. Aydınlatma elemanı, pencere, ofis makinası, mobilya, raflarda saklanan veya duvara asılı olan tüm eşyalar, yapısal olmayan temel elemanları oluşturur.
Bazen binanız yapısal bir risk teşkil etmese de yapısal olamayan riskler sebebiyle depremlerde birçok insan yaralanabilmekte ve ölebilmektedir. Deprem bilinci ile bu tehlikelerin önüne geçmek ise mümkündür. Bunun için kolay devrilebilecek ve kayabilecek eşyaların belirlenmesi ve sabitlenmesi gerekmektedir.
Ekipman, mobilya, rafa konulan eşyalar ve diğer bina içerikleri gibi yapısal olmayan tehlikelerin emniyet altına alınması ile;
- Düşen ve hareket eden nesnelerin neden olduğu yaralanmalar ve hasarları azaltılır.
- Müdahale ekipleri için yangın kapıları gibi binadan çıkış yolları ile binaya erişimin önü açılır.
- Tehlikeli madde dökülmeleri, yangınlar ve şebeke sızıntıları potansiyeli en aza indirilir.
