Dilatasyon Türkçe’ye Fransızcadan geçmiş olup “genleşme, genişleme” anlamına gelmektedir. Terim olarak tıp dünyasında ve inşaat sektöründe kullanımları mevcuttur ve her ikisinde de genişleme veya genleşme anlamında kullanılmaktadır.
Günümüzde inşaatlarda birçok farklı teknik kullanılmaktadır ve dilatasyon da bunlardan biridir. Birbirine sınır olan aynı ya da farklı tipteki imalatları birbirinden ayırmak amacıyla ile bırakılan boşluklara dilatasyon denir. Dilatasyon yapıların sağlamlığı; çelik kapılar, pencereler ve apartman güvenliği için önem taşımaktadır. Dilatasyon profili de bu boşluklarda kullanılan olası fiziksel hasarı önlemeye ve boşlukları en iyi şekilde kapatmaya yardımcı olan dolgu profilleridir. Yapınızın dayanıklılığını en iyi şekilde sağlayabilmek için birçok çeşidi bulunan dilatasyon profillerinden birini tercih edebilirsiniz.
Dilatasyon Profili Nedir?
Dilatasyon yan yana inşa edilen ve birbirlerinden bağımsız olan yapıların arasında oluşturulan boşluğa verilen isimdir. Yapıların zamanla genleşmesi ile bina hareketlerinden dolayı meydana gelebilecek hasarları engellemek için bırakılır. Bu boşluklarda kullanılan malzemelere de dilatasyon profili denir.
Genleşme ve büzüşme taban yüzeyinin sürekli hareket etmesine neden olur. Kaplamalar döşenirken tabanın ve yüzeyin genleşme ve büzüşme katsayılarındaki farklılıklar meydana gelecektir. Bu nedenle, taban ve yüzey farklı oranlarda hareket edeceklerinden kaplamanın çatlama ve kırılma tehlikesi vardır.
Dar ve geniş taban olmak üzere iki tip dilatasyon profili bulunur. Her iki türün kullanımında da taban yüzeyinin dilatasyon derzine ve aynı çizgide kaplama dilatasyonuna sahip olması gerekmektedir. Kaplanacak alanın 25 metrekareyi aştığı durumlarda dilatasyon profili kullanımına önem verilmesinde fayda vardır.
Dilatasyon Profili Çeşitleri Nelerdir?
Projelerde ve yapının imalatında bırakılan dilatasyon derzlerinin en uygun dilatasyon profili seçilerek kapatılması yapının sağlamlığı için oldukça kritiktir. Çeşitleri birlikte inceleyelim:
-
Zemin Kaplama Altı:
Yapılarda seramik, granit, mermer, endüstriyel zemin gibi sert zemin kaplamaları yapılmamış ise dilatasyon profilleri kaplama altı olarak monte edilmektedir. Bu sayede hem daha estetik hem de daha uzun ömürlü dilatasyon imalatları yapılmaktadır. Kaplama altı dilatasyon profili seçildiğinde, sadece dilatasyon boşluğu kadar bir genişlik görünmektedir. İş merkezi, alışveriş merkezi ve okul gibi büyük yapılarda mimari açıdan estetik bir görüntü elde edilmektedir.
-
Zemin Kaplama Üstü:
Yapılarda sert zemin kaplamaları yapılmışsa dilatasyon profili çeşitlerinde zemin kaplama üstü model tercih edilmektedir. Bu profil inşaatı hızla tamamlamanıza imkan sağlamaktadır. Bu profillerin belirli bir süre sonra değiştirilmesi gerekmektedir. Zemin kaplama üstü profil tercih edildiğinde bu işlemi kolaylıkla gerçekleştirmek mümkündür.
-
Duvar Tavan Kaplama Altı
Duvar tavan profili montajı alçıpan, mermer, seramik gibi kaplamalar uygulanmadan önce yapılmaktadır. Kaplama malzemesi profil kanatlarının üzerine monte edilmekte ve sadece dilatasyon fitilinin genişliği görünmektedir. Duvar tavan kaplama altı dilatasyon profili estetik görünüm için iyi bir tercihtir.
-
Duvar Tavan Kaplama Üstü:
Yapılarda duvar ve tavanlarda alçı sıva ve boya işleri tamamlandıktan sonra uygulanır. Her iki tarafından vidalanan, ortadaki EPDM conta ile deplasman hareketini sağlayan profil tipine sahiptir. Bu profilin montajında 4×40 paslanmaz sunta vidası ve m6 plastik dübel kullanılması tavsiye edilmektedir.
-
Kapak Dilatasyon Profilleri:
Kapak profilleri gerek ekonomik gerek kolay uygulanabilir olması gibi özelliklerinin yanı sıra hijyen açısından da daha sağlıklı olması nedeniyle tercih edilmektedir. Yapılarda özellikle duvar ve tavanlarda genellikle alçı, sıva ve boya ile son dokunuşlar yapıldığından dilatasyon boşluklarının kapatılmasında kapak dilatasyon profili kullanılmaktadır.
-
Mantolama ve Asma Tavan Profilleri:
Birçok yapıda dış cepheye denk gelen dilatasyon hatlarında kaplama altı mantolama profilleri kullanılmaktadır. Bina içinde asma tavana denk gelen kısımlarda ise daha çok asma tavan profilleri tercih edilmektedir.
Dilatasyon Profilleri Neden Uygulanmalıdır?
Her malzemenin kendine ait fiziksel özellikleri vardır ve ısıya maruz kaldıklarında farklı oranlarda genleşmektedirler. Bir arada kullanılacak malzemeler farklı uzama kat sayılarına sahip ise bunların birlikte uyum halinde çalışması amacıyla dilatasyon derzi uygulanması şarttır. Bu uygulamayı zorunlu kılan başka faktörler ise yer hareketleri, gürültü ve ses dalgaları, rüzgar-kar fırtınaları, yağmur birikimi, darbe, çarpma ve yaslanmalardır. Dilatasyon kurallarına uyulmadan genleşme kat sayıları farklı malzemeler birbirlerine sabitlenecek biçimde kullanılırsa yapısı itibariyle zayıf olan malzeme diğerine kıyasla daha çok deforme olacaktır. Bunun sonucunda ise malzemeler zamanla birbirlerinden ayrılmaya başlayacaktır. Bundan dolayı dilatasyon profili kullanımı oldukça önemlidir.
Dilatasyon Nerelerde Uygulanır?
Dilatasyon profili özellikle geniş ve çok katlı betonarme binalarda kullanılır. Bununla birlikte sanayi tipi yapılarda titreşimli ağır makinelerin kullanılacağı alanlardaki döşemeleri diğer döşemelerden ayırmak dilatasyonlarla mümkündür. Köprü gibi yapılarda oluşacak içsel gerilmeler için de aynı şekilde dilatasyonlar kullanılmaktadır.
Dilatasyon İzolasyonu Nasıl Yapılır?
Ortalama 5 santim boşluk bırakılarak yapılan, toprakla ve yüzeyle sürekli temas halinde olan boşlukların içerisine yağmur suları kolayca sızabilmektedir. Bunların önüne geçebilmek için dilatasyon su yalıtım uygulamaları yapılmaktadır. Dilatasyon bölgeleri, binaların en fazla hareket eden yerleri ve deprem anında da en fazla zorlandığı bölge oldukları için yalıtımları çift yönlü uygulamak gerekmektedir. Çift yönlü yalıtım ile bir yalıtım malzemesinde problem çıkarsa diğer yalıtım malzemesinin devreye girmesi amaçlanmakta ve iki farklı malzeme kullanılarak daha iyi sonuç alınmaktadır.
Mevcut dilatasyon boşluğu strafor, beton, harç ve kum gibi parçalardan temizlendikten sonra hava kompresörü ile her türlü tozdan arındırılır. TPE ya da EPDM esaslı dilatasyon bandı, epoksi esaslı yapıştırıcı ile yüzeye yapıştırılır. Kolon, perde birleşimlerinde düşeyde bandın döndürülmesi gerekir. Dilatasyon bandının yüzeyi havayla uzun süre temas edecekse gerekli koruma tedbirlerinin alınması gerekmektedir.
Bitişik Nizam Yapılarda Dilatasyon Derzi
Bitişik nizam yapılarda bırakılması gereken dilatasyon derzi mesafesi yönetmeliklerle belirlenmiştir. Deprem yönetmeliğine göre bırakılması gereken dilatasyon derzi mesafesi yapının yüksekliğiyle doğru orantılıdır. TBDY 2018 4.9.3.2 maddesine göre ilk 6 metre için 3 cm, sonraki her 3 metre yükseklik içinse 1 cm dilatasyon mesafesi bırakılması gerekmektedir.
Örnek verecek olursak yapınız 7 katlı ise yapı yüksekliğiniz yaklaşık 21 metre olmalıdır. İlk 6 metre için 3 cm, kalan 15 metre için 5 cm, toplam 8 cm dilatasyon mesafeniz olması gerekmektedir.
Genel olarak yapınızdaki toplam kat sayısı +1 cm olacak şekilde dilatasyon mesafesi bırakmalısınız.
Dilatasyon mesafesi bitişik nizam binalarda her iki binanın da bırakması gereken bir mesafedir. Kısacası, birbirine bitişik 4 katlı iki binadan bahsediyorsak her iki binanın da 5 cm dilatasyon mesafesi bırakması ve aradaki toplam mesafenin 10 cm olması gerekmektedir.
